در منظومه فکری انقلاب اسلامی، علم و فرهنگ دو بال اساسی تمدن‌سازی و تحقق اهداف بلندمدت نظام محسوب می‌شوند. دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و نهادهای فرهنگی، بیش از آن‌که صرفاً مراکز آموزشی یا تبلیغی باشند، مأموریت دارند که اندیشه‌ساز، هویت‌محور و نقش‌آفرین در تحولات اجتماعی و منطقه‌ای باشند. در این چارچوب، استان ایلام با ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی و مرزی خاص خود، ظرفیتی راهبردی برای تقویت این اهداف به شمار می‌رود.
دانشگاه‌های ایلام، علوم پزشکی، پیام نور و سایر مراکز آموزش عالی، نه‌فقط بستر آموزش نیروی انسانی متخصص در غرب کشور هستند، بلکه به عنوان محیط‌هایی برای تربیت نسل مؤمن، عدالت‌خواه، مسئولیت‌پذیر و آشنا به گفتمان انقلاب اسلامی عمل می‌کنند. از سویی دیگر، نهادهایی چون اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، حوزه‌های علمیه، کانون‌های فرهنگی–هنری، بسیج دانشجویی و فرهنگی، سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری، مسئولیت گسترش فرهنگ دینی، تقویت ایمان عمومی و مقابله با هجمه‌های نرم دشمن را بر عهده دارند.
در استانی مانند ایلام که دروازه ورود زائران عتبات عالیات است و با عراق شیعه‌نشین مرز مشترک دارد، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی می‌توانند محور دیپلماسی فرهنگی باشند. برگزاری همایش‌های مشترک علمی و فرهنگی با مراکز عراقی، توسعه زبان و فرهنگ فارسی، ترویج میراث تشیع و تقویت پیوندهای فرامرزی، بخشی از این ظرفیت‌هاست.
از سوی دیگر، مقابله با جنگ نرم، شبهه‌افکنی رسانه‌های بیگانه و بی‌هویتی فرهنگی، بدون حضور فعال دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی امکان‌پذیر نیست. این نهادها باید با جهاد تبیین، تولید محتوای فاخر، روایت‌گری از واقعیت‌های انقلاب و دفاع مقدس، و تقویت گفتمان ملی–مذهبی، جوانان را در برابر امواج تردید و تحریف مقاوم سازند.
نقش تربیتی و فرهنگی این نهادها، به‌ویژه در مناطق مرزی که بیش از دیگر نقاط در معرض نفوذ رسانه‌ای و فرهنگی دشمن هستند، اهمیت دوچندان دارد. ایلام به‌واسطه جمعیت جوان و تحصیل‌کرده، بستر مناسبی برای بومی‌سازی الگوی پیشرفت اسلامی–ایرانی است؛ الگویی که با اتکا بر ظرفیت‌های انسانی، باورهای دینی و استقلال فکری شکل می‌گیرد.
در نهایت، می‌توان گفت که دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی استان ایلام نه‌تنها درون‌زا هستند، بلکه برون‌نگر نیز می‌توانند باشند؛ یعنی در حالی که به تقویت درونی نظام در منطقه کمک می‌کنند، در دیپلماسی عمومی ایران با دنیای تشیع و کشورهای همسایه نیز نقش فعالی ایفا می‌نمایند.
