زیست جهانی پسا کرونا: چراغ دولت الکترونیک نفتی است!

کرونا هرچند جان انسان‌ها را تهدید می‌کند اما فرصت‌های مغتنمی برای نجات و تنفس دوباره طبیعت، کاهش چشمگیر مراجعات حضوری به دستگاه‌های اداری،کاهش مصرف سوخت ،کاهش تردد‌های برون‌شهری،کاهش میزان مراجعات به پزشکان و مراکز درمانی و رشد  کسب و کارهای اینترنتی در دنیا و کشور را به دنبال داشته است.

نگارنده به واسطه‌ی بکر بودن موضوع و عدم دسترسی به مقالات و کتاب‌های روز دنیا، بر اساس مطالعات و بررسی‌های بر پایه اینترنت و مشاهدات رسانه‌ای  و  امعان نظر صاحبان دانش به این نتیجه رسید که دولت‌ها در پساکرونا چاره‌ای جز رفتن به سمت دولت الکترونیک و کسب کارهای اینترنتی ندارند و یکی از دلایلی که جهان در کرونا غوطه‌ور شده است عدم باور به ظرفیت‌های دولت الکترونیک و کسب وکارهای اینترنتی است.

روزانه شاهد ترددهای بیشمار مردم در سطح شهرها ،ادارات ، بانک‌ها و شرکت‌ها و …هستیم که هر کدام برای خرید اقلام و اجناس مورد نظر  سوار بر خودرو تک سرنشین با تهدیداتی از جمله تهدید سلامت، آلودگی هوا ، تصادف ، هدررفت زمان و سرمایه و مصرف سوخت روبرو  می شوند چه بسا بیشتر این اقدامات در بستر دولت الکترونیک و اینترنت نیز به راحتی قابلیت ثمر رسیدن دارند.

کرونا با وجود دربرگیری  مصائب و دشواری‌های بسیار برای مردم جهان،اما فرصتی بود برای تفکر به ظرفیت‌های نویافته که از این پس زندگی‌ها را آسان‌تر خواهد کرد.

در یک سال گذشته الکترونیکی شدن عرضه کالا و خدمات از طریق فروشگاه‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های بازار تاثیر شگرفی بر استقبال مردم از کسب و کارهای بر پایه اینترنت داشته است و موفقیت کسب و کارهای اینترنتی در دوران کرونا باعث شد تا بسیاری از سایت‌ها و فروشگاه‌های خرد و کلان با معرفی خدمات و محصولات خود به مردم و جلب اعتماد عمومی، به سرعت رونق بگیرند.

بر اساس بررسی فعالیت‌های تجاری صورت گرفته انجام بیش از یک میلیارد خرید غیر حضوری در  بیش از ۳۴ کشور نشان می دهد که این مساله از رشد انفجاری تجارت الکترونیک در سراسر جهان حکایت دارد.

دولت برای تحقق سیاست‌ اجرایی شدن دولت الکترونیک از فناوری اطلاعات برای جابجایی اطلاعات بین مردم، سازمان‌ها، بازار و ارکان دیگر دولتی استفاده می‌کند. دولت الکترونیک ممکن است توسط قوه مقننه، قوه قضائیه یا قوه مجریه به کار برده شود تا بهره‌وری داخلی را بهبود بخشد، خدمات عمومی را ارائه دهد یا روندهای دولتی مردم گرا را برای مردم فراهم کند.

این موضوع در ایران در سال‌های پایانی ریاست جمهوری سید محمد خاتمی خیلی جدی گرفته شد، اما در سال‌های بعدی طرح‌های راهبردی تا حدی کنار گذاشته شدند و در حال حاضر ایران به لحاظ شاخص‌های حکومت الکترونیک در میان کشورهای جهان و حتی منطقه جایگاه شایسته‌ای ندارد. ارزیابی‌های انجام گرفته از شاخص دولت الکترونیکی در میان ۱۹۰ کشور دنیا حاکی از آن است که ایران با کسب چهار هزار و ۸۷۶ امتیاز در رتبه ۱۰۰ جهان قرار دارد.

سید سعیدرضا عاملی در کتاب نظریه ها و مفاهیم اساسی دولت الکترونیک  می نویسد:” اگرچه ریشه تاریخی کاربرد فناوری در دولت به سده های قبل باز می گردد و زمینه ها و بنیان های آن را باید در رابطه علم و دانش با دولت و نظام های حکمرانی جستجو کرد ولی اختراع مورس و تلگرام در اواخر قرن نوزدهم و ظهور و گسترش «صنعت همزمان ارتباطات و اطلاعات » و اختراع نسل های مختلف کامپیوتر و شکل گیری فضای مجازی در صد سال اخیر ورود به مرحله جدیدی از حیات دولت را به وجود آورده است.

در این روند مفاهیمی چون دولت الکترونیک ، دولت همراه ، دولت باز ، دولت متصل ،دولت تحولی ، دولت ۲٫۰ و یا دولت هوشمند و در نهایت دولت دو فضایی را که مولود فراگیر شدن ارتباطات همزمان با فرامکان و تغییر و تحول در ماهیت زمان و تغییر بنیادین در نسبت زمان با مکان و فضا باز تعریف جدیدی را نسبت به مفهوم و نظریه های دولت به وجود آورده و مدل های جدیدی از تغییرات را به دنبال می اورد که محصول تغییر در رابطه نهادهای درون دولت (دولت با دولت) و نهادهای دولتی با نهادهای مدنی خارج از دولت (دولت با سازمان های غیر دولتی) و دولت با مردم (دولت الکترونیک و شهروند الکترونیک)و رابطه مردم با مردم می شود.در این روند نه فقط حکمرانی و مدیریت کلان دولت تغییر می کند بلکه مدیریت های شهری و مدیریت بخش های صنعتی ، کشاورزی و خدمات وارد دوره جدیدی می شود که از آن تعبیر به فیزیکی – مجازی شدن دولت ، شهر ، صنعت کشاورزی و خدمات می شود و الزاما این دو فضا باید بر اساس یک نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی به هم پیوسته اداره شود .”

کرونا ویروس یا کووید ۱۹ از اواسط ماه دسامبر ۲۰۱۹ میلادی درست به مانند خودروی چینی «چری‌آریزو» و «چانگان» به دنیا صادر شد . این کشور که خود منشا و مبدا ویروس کرونا بوده است اکنون توانسته است بر این ویروس غلبه کند به گونه ای که در انتهای سال ۲۰۲۰ میلادی کشور چین به قدرت اول اقتصاد دنیا تبدیل شد.

پیشرفت‌های حیرت‌انگیز علمی ، مهار ویروس کرونا با تدابیر سرسختانه ، تبدیل شدن به اقتصاد بزرگ دنیا و اجرای بزرگترین طرح قرن بیست و یکم موسوم به راه ابریشم نوین و … چین را به الگویی بی‌مانند از توسعه تبدیل کرده که جهان درچنین مقیاسی هرگز تجربه نکرده است.

ایرنا پکن  می نویسد :”وانگ جیانگ وزیر علوم و فناوری چین گفته است : اولین بار است که ما یک برنامه ( برنامه چهاردهم توسعه ) را به طور خاص به فناوری اختصاص داده ایم.او می افزاید که این برنامه نمادی از اعتماد به نفس فناوری است. ما برای عرصه های مختلف علمی و فنی راه و نقشه تنظیم و ترسیم کرده ایم. امروز فقط شرکت علی بابا به تنهایی نمادی از ابتکار و نواوری در چین با حدود ۹۰۰ میلیون کاربرد فعال است. یک غول اقتصادی که نیروی جاذبه اش از غرب به شرق مشاهده می شود. چین یک مدل و الگو از توسعه ارایه می کند که جهان هرگز مانند آن را تجربه نکرده است. ”

کرونا در هر مرحله‌ای از پیشرفت بشریت را با تغییر رفتار مواجه نموده است و بشر نیز ناگزیر به تغییر سبک و نگرش به زندگی است و اکنون این انسان است که می‌بایست رفتار خود را در مورد طبیعت، انرژی‌های تجدید‌پذیر ، وقت ، و … تغییر دهد.

یکی از راهکارهای مقابله با ویروس کرونا دوری از فعالیت‌های حضوری در مجامع و ادارات است و دولت الکترونیک و کسب و کارهای الکترونیک به صورت همزمان می‌توانند در مهار و کنترل این ویروس موثر و نقش افرین باشند.

دولت الکترونیک و کسب وکارهای اینترنتی در اوایل شیوع این ویروس کرونا تنها یک مطالبه‌ی بر روی کاغذ بودند که هیچ‌گاه تحقق پیدا نکرد اما اکنون کرونا توانسته است همه چیز را به اینترنت گره بزند و خرید و فروش‌های اینترنتی ، دورکاری و انجام غیرحضوری امور اداری نهادینه  و تبدیل به فرهنگ و قانون شود تا بشر همواره برای کاهش نیاز به تردد‌های غیر ضرور از پتانسیل دولت الکترونیک بهره گیرد.

اشتغال از طریق کسب و کارهای چرتکه‌ای و سنتی می‌تواند به سمت کسب و کار‌های اینترنتی و بر پایه‌ی غیر حضوری سوق پیدا کند و فروشگاه‌های اینترنتی با سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری و تکنولوژی‌های روز اقدام به ساخت اپلیکشین و سایت‌های خرید و فروش به مانند «بایا»، «اُکالا» و… نمایند و محصولات فروشگاهی را به صورت غیرحضوری به فروش برسانند.

به نوشته گاردین،” با شیوع بیماری کرونا قیمت سهام آمازون با افزایش چشمگیری روبرو شده است و هر روز به قیمت سهام این شرکت افزوده می‌شود.این شرکت همچنین استخدام کارگران جدید، امکان تامین، دریافت و تحویل سریع‌تر اجناس به مشتریان و همچنین پاسخ‌گویی به این تقاضای رو به افزایش را فراهم کرده است.”

گسترش فعالیتهای اینترنتی و توسعه دیجیتال سبکی جدید در زندگی روزمره و کسب و کار در دوران کرونا را به وجود آورده به نحوی که مشاغل سنتی جای خود را به مشاغل اینترنتی داده و صدور پروانه برای راه اندازی کسب و کارهای اینترنتی رو به افزایش است.

خبرگزاری ایرنا مدعی شد: “بررسی میزان پراکندگی پروانه‌های صادرشده از سوی اتحادیه کسب ‌و کارهای مجازی حاکی از آن است که ۴۳.۳ درصد پروانه‎ها برای کسب‎وکارهایی صادر شده که عرضه کننده انواع کالا و خدمات در فروشگاه‌های مجازی هستند، بیشترین پروانه صادر شده به لحاظ نوع فعالیت نیز برای راه اندازی فروشگاههای بزرگ عرضه و فروش کالاهایی مانند پوشاک، کیف و کفش، سیسمونی کودک، لوازم‌خانگی، لوازم سفر و پس از آن محصولات دیجیتالی و لوازم برقی بوده است.

آمارها نشان می دهد در سه ماه نخست ۲۰۲۰ به سبب شیوع ویروس کرونا، رعایت فاصله اجتماعی و همچنین حضور کمتر در محیط‌های عمومی میزان خرده‌فروشی در جهان با کاهش ۲۵ درصدی روبرو شد. این رقم در سه ماه دوم نیز با کاهش ۷۵ درصدی روبرو شده است.از زمان شیوع ویروس کرونا در جهان در شش ماه گذشته میزان فروش الکترونیکی وال‌مارت حدود ۹۷ درصد و آمازون ۴۰ درصد افزایش یافته است.”

ظرفیت دولت الکترونیک در کشور ایران کماکان نادیده گرفته شده و چراغ دولت در این عرصه نفتی است و عزم و اراده جدی توسط تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان کشور  برای الکترونیکی کردن خدمات در کشور جدی نیست.  اما این پتانسیل وجود دارد و در یک مورد دولت بدون اخذ حتی یک برگ کپی از مدارک شناسایی، ۲۰ میلیون وام یک میلیون تومانی به حساب سرپرستان خانوار واریز کرد.

توسعه ظرفیت‌های نویافته با حمایت دولت ها و تدوین قوانین جامع و کامل در ایران امکان پذیر است  این موضوع را می توان در رشد چشمگیر خرید و فروش های غیر حضوری یا اینترنتی در بسترهای ارتباطی جایی چون استان ایلام ببینیم.

ظرفیت پهنای باند اینترنت در این  استان ایل۱۴۷  گیگابایت است . قبل از شیوع کرونا ۱۵ گیگ در ساعت و در شش ماهه نخست سال جاری میزان استفاده از این پهنای باند دوبرابر و به ۳۱ گیگ افزایش یافته است و این امر حاکی از استفاده مشتریان اینترنت از این عرصه برای فروش محصولات خود است .

مراسلات خرید اینترنتی در نیمه اول سال جاری در پست استان ایلام نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد چشمگیر ۱۳برابری مواجه بوده است و این آمار با توجه به شیوع ویروس کرونا، حذف ترددهای غیرضرور مردم و تهیه اقلام مورد نیاز آنان بدون مراجعات حضوری به فروشگاه‌ها و اماکن مربوطه نشانگر رشد و افزایش قابل توجه مراسلات تجارت الکترونیک در استان بوده که با برنامه‌ریزی های مدون و تشکیل تیم های فعال و ویژه بازاریابی با توسعه و ایجاد فروشگاه‌های جدید اینترنتی از اوایل اسفندماه سال گذشته تاکنون محقق شده است.

از ابتدای سال تاکنون تراکنش‌های اینترنتی در شعب بانک ملی استان ایلام در قالب خدمات سامانه بله، بام،همراه بانک ، درگاه‌های پرداخت اینترتی ، همراه بام و سایر ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش یافته و مراجعات حضوری به این بانک نیز ۲۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.

همچنین  در این استان ۲۳  درصد مصرف بنزین و ۲۴ درصد مصرف گازوئیل در شش ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ کاهش یافته است. این میزان کاهش در هفت ماهه نخست سال جاری در کشور ۳۰ درصد بوده است.

گفتنی است میزان مراجعه به مراکز درمانی و پزشکان متخصص استان ایلام بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است .

تصادفات جرحی و فوتی در هفت ماهه نخست سال ۹۹ در ایلام ۴۶درصد و در کشور ۱۴ درصد مرگ  و ۲۵ درصد مصدومیت حوادث ترافیکی کاهش یافته که این مقوله به دلیل کاهش ترددهای ناشی از شیوع ویروس کرونا است.

همه ی این مشاهدات گویه‌هایی جدید را در این گذر جدید به ما نشان می‌دهد.

دولت الکترونیک شاید نتواند پاسخگوی قطعی تمام نیازها و چالش‌های دولت سنتی بویژه در مهار ویروس کرونا باشد اما ظرفیت‌هایی که فناوری اطلاعات و ارتباطات برای جهان و کشور ایران به همراه دارد کاربرد آن را در عصر امروز ضروری و اجتناب‌ناپذیر می‌کند.

علی‌رغم تاثیر منفی ویروس کرونا بر مشاغل خُرد و کلان در کشور اما کسب کارهای اینترنتی در ایران رشد قابل قبولی را به چشم دیده‌اند و بخشی از سفارش خرید و فروش‌های مشتریان در بستر اینترنت انجام شد.

دولت‌ها در عصر حاضر که موسوم است به عصر انفجار اطلاعات راهی جز ارایه خدمات در بستر الکترونیک و حمایت از کسب و کارهای اینترنتی ندارند.

کرونا فقط با رعایت فاصله‌ی اجتماعی ، تدوین قوانین سختگیرانه ، دورکاری،خرید وفروش خدمات غیرحضوری کنترل و مهار می‌شود و این امر محقق نمی‌شود مگر اینکه دولت ماسک الکترونیک بر صورت کسب و کارها و خدمات دولتی و اداری بزند